De kruisbes, een column van Fred de Vries
Bekijk een grotere versie van deze afbeelding
De kruisbes (Ribes uva-crispa) behoort tot het geslacht Ribes en daarmee is hij in goed en gezond gezelschap. Van de circa 150 soorten binnen dit geslacht worden er in Nederland een drietal in het wild, in de tuin en in de kweek (als die term bestaat) aangetroffen: de zwarte bes (Ribes nigrum), de aalbes (Ribes rubrum) en de kruisbes.
Het hele geslacht bewoont wereldwijd de koele en gematigde streken van Europa, Azië en noordelijk Afrika maar ook in de Zuid-Amerikaanse Andes worden enkele familieleden aangetroffen. De kruisbes heeft een leefgebied dat eigenlijk grenst aan dat van de zwarte bes en de aalbes. Hij houdt dus van een iets knusser klimaat en vaak wordt gemeld dat hij alleen in Zuid-Limburg in het wild in Nederland aanwezig was. Die claim is niet helemaal waar want hij is al eeuwenlang bekend uit de duinen van de Noordzeekusten.
De kruisbes houdt van een lichte, humusrijke ondergrond en is een laagblijvende doornstruik, die al in het begin van de lente bloeien kan. Herkenbaar zijn de kleine bloemtrosjes en de daaruit voorkomende bessentrosjes.
Het eerste deel van zijn wetenschappelijke naam, Ribes, is van Perzische oorsprong want riwas was daar de plaatselijke naam voor rabarber. De rabarber is een zure plant en daar werden nogal wat medische toepassingen voor verzonnen. In de Middeleeuwen was verse rabarber maar lastig te krijgen en werd er in Spanje een vervangend middel gemaakt dat gebruik maakte van zure bessen. De naam riwas werd dus gewoon getransplanteerd van rabarber naar bessen. De woorden ‘bes’ en ‘appel’ zijn de enige oorspronkelijke namen van vruchten die in onze taal oeroud zijn. Het tweede deel, uva-crispa, is een tweeledig woord uit het Latijn: uva betekent ‘druif’ en crispa komt van crispus dat ‘krul’ betekent. Samen is dat dus ‘behaarde druif’ en het verklaart dat kruisbessen vaak behaard zijn.
De kruisbes zit natuurlijk boordevol vitamine C en dat wisten ze in de Middeleeuwen ook al. Op het Engelse platteland wordt de kruisbes zelfs nu nog fea-berry (koortsbes) genoemd. Dat de bessen al eeuwenlang gebruikt werden om koorts te bestrijden, herinnert ons ook aan de flesjes rode bessensap van De Betuwe die onze ouders voor ons kochten als we vroeger koortsig waren. Niets verandert echt.
Wat echter nog niet overal bekend is, is dat de pitjes van de kruisbes ook gezond zijn want die bevatten nogal wat omega-3-vetzuren. Dat zijn meervoudig onverzadigde vetzuren die noodzakelijk zijn om lichaam en geest optimaal te laten functioneren.
Als je dus ooit de vraag krijgt of je sap uit de fles of uit de bes wilt consumeren dan moet het antwoord altijd zijn: doe mij maar die gezondere bes.
Meer weten over Fred de Vries? Volg Fred de Vries op Twitter.
Of lees zijn boeken:
Gevaarlijke planten van Fred de Vries (link naar Bol.com).
De Cranberry van Fred de Vries (link naar Bol.com).
Deze foto is gemaakt door net_efekt.
Reacties
Over deze site
Kruisbes.nl is een site van Okke Amerongen. Lees op over Kruisbes.nl alles over het doel van deze site.
ongenae 16 januari 2012 22:17 uur
groeide in onze tuin toen ik kind was, koop toch ieder jaar een doosje
Dikky 16 januari 2012 22:50 uur
mmmmmmmh ze zijn zo lekker !!!
Okke Amerongen 17 januari 2012 08:03 uur
Hallo Ongenae, Mijn opa en oma hadden ze in de tuin toen ik opgroeide. Ik ben er ook nog steeds gek op!
Okke Amerongen 17 januari 2012 08:03 uur
Ha Dikky, Helemaal mee eens!
Avalon 17 januari 2012 12:39 uur
Ik heb zelf een struik in de tuin staan. Heerlijk snoepen in de zomer.
Ik wist niet dat ze zo gezond waren . Mooi meegenomen.
Tinymotormuis 17 januari 2012 18:33 uur
ik heb een rode en een groene, maar helaas zit er een schimmel op die erg hardnekkig is, toch is de kruisbessentaart heeeeerlijk
Freek van Buiten 18 januari 2012 20:10 uur
wij hebben er ook 1 staan in Badhoevedorp heerlijk in de zomer snoepen .
Okke Amerongen 19 januari 2012 00:37 uur
Hallo Avalon, Dat ze zó gezond waren wist ik ook niet. De meeste bessen zijn overigens wel heel gezond maar de kruisbes heeft dus misschien wel een extra streepje voor 🙂
Okke Amerongen 19 januari 2012 00:37 uur
Hallo Tiny, Balen van die schimmel op de kruisbessen. Ik weet niet wat hier aan te doen is. Misschien een keer goed terugsnoeien?
Okke Amerongen 19 januari 2012 00:38 uur
Hallo Freek, Ik vind het ook net snoep. Heerlijk!
Dikky 19 januari 2012 11:04 uur
Hallo Tiny in het verleden heb ik ook kruisbes struiken gehad met schimmel. Ik heb deze bestreden met zeepsop en een klein scheutje spiritus. Probeer eens misschien helpt het. Vriendelijke groet.
Okke Amerongen 22 januari 2012 13:02 uur
Hallo Dikky, Bedankt voor de tip! Ik heb de ammoniak in jouw reactie aangepast naar spiritus. Tiny, ik hoop dat dit de oplossing is voor de schimmel in de kruisbes.
Marjolijn Josten 30 maart 2012 12:41 uur
Het miniscule kruisbes plantje dat ik vorig jar in de tuin van mijn zoon opgroef( Franeker) heeft een een uitbundige groei gehad vorig jaar. En veel stekels gekregen, en nu..hij gaat bloeien. Zou er wel wat aankomen, ik heb maar 1 plant.
Okke Amerongen 30 maart 2012 15:10 uur
Hallo Marjolijn, Ik verwacht dat er gewoon kruisbessen aankomen ook al heb je maar 1 struikje.
Frank Talsma 9 juni 2012 16:48 uur
De witte schimmel (soms ook grijs) is aantasting door meeldauw. Veel kruisbes rassen zijn hier erg gevoelig voor. Bestrijding kan door (preventief) te spuiten met zwaveloplossing. Wat ook helpt is het open houden van de struiken door snoei, zorg dat de wind door de struiken kan gaan. In ons klimaat (hoge luchtvochtigheid in voorjaar en zomer) blijft meeldauw zonder spuiten moeilijk te voorkomen. Beter is het om ziekte resistente rassen te kiezen. Zelf heb ik goede ervaring met Rochus een heerlijke kruisbes zonder beharing, nooit iets van meeldauw kunnen ontdekken. De vruchten zijn groen/wit, niet heel groot, wel overvloedige oogst en de struiken groeien snel. Ze zijn beter als haag (leiden langs draden) te kweken dan als solitaire struik. Ook de worcesterbes (rood/paars) is een aanrader!
Okke Amerongen 11 juni 2012 21:42 uur
Hallo Frank, Bedankt voor de tips tegen meeldauw. Goed snoeien om de struik open te houden is inderdaad een basistip en voorkomt veel ellende. Een goed kruisbessenras planten is ook belangrijk. Het ras Rochus heb ik al meer goede dingen over gehoord. Helaas kan ik hem nergens kopen. Net als Mucurines die mij aangeraden werd door Fruitbedrijf de Ring, een biologisch dynamische teler. Ik heb hem daar ook geproefd en vond hem heerlijk. Helaas moeilijk verkrijgbaar maar wie weet heb jij wel een adres voor me?
anja beukema 5 juli 2012 20:54 uur
Ik heb heel veel kruisbessen, als iemand zin heeft om bessen te plukken om jam te maken is men welkom.
Ik woon in Zuid-Scharwoude, 6 kilometer voorbij Alkmaar
Okke Amerongen 8 juli 2012 20:26 uur
Hallo Anja, Bedankt voor dit prachtige aanbod. Ik hoop dat je er iemand blij mee kunt maken.
Frank Talsma 10 augustus 2012 09:44 uur
Iets mindere oogst dit jaar, maar toch nog vele kilo’s afgehaald voor jam en taart. Ik heb het ras Rochus enkele jaren geleden gekocht bij Peter Bouwens van De Nieuwe Tuin in België. Ik heb echter ook wel jonge stekken staan, dus als ik je er blij mee kan maken….
Okke Amerongen 15 augustus 2012 07:39 uur
Hallo Frank, Bedankt voor het mooie aanbod. Ik zou graag een stekje van je krijgen. Ik stuur je even een mailtje hierover. Alvast bedankt, erg leuk!
ria b 15 september 2012 19:52 uur
In het voorjaar hebben wij een gele kruisbes Ribes uva-crispa ‘Invicta’ bij Intratuin gekocht en in onze tuin in Zeewolde gepland. De kruisbessen waren heerlijk, alleen hierna verdwenen alle blaadjes van de takken. Waardoor weten we niet.
Wie weet hoe dit kan (slakken? ziekte?), of het kwaad kan en of we iets moeten doen om te zorgen dat volgend jaar er wel weer gewoon bladeren en natuurlijk bessen aan de boom komen?!
Okke Amerongen 23 september 2012 08:34 uur
Hallo Ria, Hier vind je een overzicht met ziekten en plagen in de kruisbes. Het lijkt mij de bessenbladwesp of de bessenspanrups.
Marie Jose 29 mei 2013 19:12 uur
Mijn ribes uva crispa en ribes Jostabes, geplant in 2011 en 2010, geven geen bloemen en dus geen vruchten. Wel veel blad. Ze zijn nog maar 30 cm hoog. Wordt dat ooit wat?
Okke Amerongen 16 juni 2013 18:43 uur
Hallo Marie Jose, Een kruisbessenplant die in het derde jaar nog geen bloemetjes geeft zou ik verwijderen. Dat duurt echt veel te lang. Dan is het slimmer om gewoon een nieuwe te planten. Zeker kleine struikjes zijn niet al te duur dus dat zou ik doen.
Marrie van Abswoude 17 september 2014 15:27 uur
Hoe en wanneer snoeien???